Wat is een Montessori opvoeding voor kinderen?

door Joost Nusselder Geupdate op:  september 11, 2023

Maria Montessori was een van de eerste vrouwelijke artsen in Italië. Maar ze was ook pedagoge, antropologe en lerares. Jij kent Montessori wellicht van de scholen, of opvoeding. Maar wat is het precies?

Maria Montessori’s wereldberoemde uitspraak: ‘Help mij het zelf te doen’ vat perfect samen wat Montessori opvoeding inhoud. Het uitgangspunt is dat een kind een natuurlijke drang tot zelfontplooiing heeft. De opvoeders moeten eerst de behoeften van een kind begrijpen en daarop inspelen door de juiste omgeving en materialen te bieden.

In dit artikel vertel ik je precies hoe zich dat vertaalt in een gezonde opvoeding voor kinderen.

In 1916 is het eerste Nederlandse Montessoriklasje al gestart, naar aanleiding van een bezoek van Maria aan Nederland. Kinderen waren daar vrij hun werkjes zelf te kiezen, al naargelang hun individuele ontwikkelingsstadium.

In Nederland stond deze methode ons aan en hebben we enthousiast vele Montessorischolen gesticht, en de Nederlandse fabriek die de oorspronkelijke Montessori-materialen maakt, exporteert deze over de hele wereld.

Maar wat het geven van een Montessori opvoeding thuis exact inhoudt? Lees dit artikel voor alle antwoorden op jouw Montessori vragen!

Van peuter naar kleuter doeboek collectie

Educatieve spelletjes en kleurplaten voor 3 t/m 6 jaar

Dit e-book, samen met de bijbehorende printables, zal je peuter en kleuter heel erg leuk vinden. In elke fase van de ontwikkeling kan hij of zij er lekker mee spelen, samen met mama en papa.

Koop bij Bol.com

Wat zijn de principes van Montessori?

Laten we eerst kijken naar de basisprincipes waar het Montessori gedachtengoed op gestoeld is:

1. Onafhankelijkheid
2. Geïndividualiseerd leren
3. Vrijheid van beweging en keuze
4. Respect voor het kind
5. Intrinsieke motivatie
6. Absorbent mind
7. Gevoelige periode
8. Het hele kind opvoeden
9. Auto-educatie

Principe 1 – Onafhankelijkheid

Kinderen zijn in staat en zijn bereid om zichzelf te onderwijzen wanneer ze de juiste stimulans krijgen. Het uiteindelijke doel is onafhankelijkheid.

Je helpt je kind groeien, als je bereid bent ze te helpen te overwinnen, succes te hebben in dagelijkse dingen, maar zeker niet door alles zomaar voor hen te doen.

Principe 2 – Geïndividualiseerd leren

Elk kind leert op basis van hun unieke ontwikkelingsfase, interesses en behoeften. Opvoeders volgen de vorderingen van het kind en ondersteunen hen daarin.

Het aanbieden van ervaringen die hun intellectuele, lichamelijke, emotionele en sociale ontwikkeling ondersteunen is van essentieel belang.

Naast taal en rekenen, komen veel praktische dingen, als zintuiglijke waarneming en cultuur aan bod . Werkelijk alle aspecten van de ontwikkeling worden als even belangrijk beschouwd.

Principe 3 – Vrijheid van beweging en keuze

Het basisidee is ‘orde in omgeving en geest’. Een ruimte waar alles een doel en een plaats heeft is geweldig voor een kind. Het helpt bij het ontwikkelen van logische denkprocessen.

Binnen deze ruimte zijn kinderen vrij om hun interesses te volgen en in hun eigen tempo te leren. Ze leren het beste, wanneer ze vrij zijn om te bewegen, hun eigen werk te kiezen en hun interesses te volgen.

Principe 4 – Respect voor het kind

Respecteer ieder kind, respecteer hun vrijheid om te kiezen, te bewegen, zichzelf te corrigeren. Montessori-opvoeders gaan met kinderen om vanuit oprecht respect.

Principe 5 – Intrinsieke motivatie

Leren is de eigen beloning. Kinderen krijgen een gevoel van voldoening als ze een activiteit voltooien en leren om het zelf te doen.

Principe 6 – Absorbent mind

De eerste 6 levensjaren zijn cruciaal in de ontwikkeling van een kind. In deze periode heeft het kind een
‘absorbent mind’, het kind absorbeert informatie uit zijn omgeving als een spons.

Gedurende deze periode ontwikkelen kinderen snel een begrip van hun cultuur en wereld, en leggen zij de basis van hun intelligentie en persoonlijkheid.

Principe 7 – Gevoelige periode

Kinderen maken specifieke stadia in hun ontwikkeling door, wanneer zij het meest in staat zijn om specifieke vaardigheden te leren.

Kenmerken van gevoelige periodes zijn: focus, toewijding aan een taak, herhaling, en lange periodes van concentratie.

Principe 8 – Het hele kind opvoeden

Het gaat hier om het aanbieden van leerervaringen die intellectuele, lichamelijke, emotionele en sociale ontwikkeling ondersteunen.

Niet alleen wordt de nadruk op taal en rekenen gelegd, maar vooral ook op het praktische leven, zintuiglijke waarneming en cultuur.

Alles is op een natuurlijke manier met elkaar verweven en worden als even belangrijk beschouwd.

Principe 9 – Auto-educatie

Kinderen zijn in staat en bereid zijn om zichzelf te onderwijzen, mits zij interessante leerstimulansen krijgen. Door middel van educatieve en mooie materialen zijn ze in staat om zichzelf te onderwijzen.

Montessori-opvoeders/ouders zorgen voor de voorbereide omgeving en de aanmoediging.

Lees ook: Complimenten geven aan je kind | Expert advies & leuke speeltips

Wat zijn de Montessori fases?

We kunnen onze kinderen een nieuwe vaardigheid leren in drie fasen.

Zij zullen tussen deze fasen telkens op en neer gaan, totdat ze zich na verloop van tijd een een vaardigheid eigen hebben gemaakt en het een volledig natuurlijk gedragspatroon voor hen wordt.

Fase 1 – jonger dan 3 jaar (baby’s, dreumesen)

Ze maken kennis met een nieuwe activiteit en hebben hulp nodig om de activiteit correct uit te voeren.

Je zou als ouder, je kind bijvoorbeeld kunnen helpen om ‘s avonds zelfstandig in slaap te vallen.

Een kind op een natuurlijke manier laten gehoorzamen wordt door Maria Montessori ‘vrolijke gehoorzaamheid’ genoemd.

Het is niet meer dan normaal dat je kind een paar keer terug valt naar de eerste fase van het stappenplan en dat is soms best lastig. Houd echter vol en help hem vooral om weer verder te gaan.

Voordat onze kinderen gehoorzaam kunnen zijn, moeten zij eerst hun eigen aandrang en behoeftes kunnen beheersen.

Zelfbeheersing is iets waar kinderen jonger dan peuters in het begin moeite mee hebben, het echt gehoorzamen van de ouders is nu eenmaal moeilijk voor een dreumes.

Wil je jouw kind iets nieuws leren? Dan moet hij eerst:

• begrijpen hoe hij de vereiste vaardigheden uitvoert
• zich aangemoedigd voelen zelfstandig actie te ondernemen

Bekijk ook mijn complete mijlpalen gids: 52 weken spelen en leren met je baby

Fase 2 – tussen 3 en 6 jaar (peuters, kleuters)

Kinderen hebben de activiteit onder de knie, maar hebben soms een geheugensteuntje nodig om het initiatief ertoe te nemen.

Tussen 3 en 6 jaar heeft het kind controle over zijn lichaam en is klaar om aanwijzingen op te volgen, vooral ook vanuit zijn eigen wil. Het is heel behulpzaam in deze fase, en wil niemand teleurstellen.

Het kind heeft zintuiglijke ervaringen, neemt de omgeving waar en kent al veel woorden.

Fase 3 – tussen 6 en 12 (ook wel “vrolijke gehoorzaamheid” genoemd)

Kinderen weten wat ze moeten doen en doen het makkelijk, zonder te vragen.

Tussen 6 en 12 jaar ontwikkelen ze hun kennis en krijgen inzicht in de cultuur waarin ze leven. Ze worden sociaal en krijgen aandacht voor dingen als normen, waarden en regels.

Het kind heeft inmiddels een hoog niveau van zelfrespect ontwikkeld.

Hij vindt het leuk om zelf goede keuzes te maken, maar het is altijd goed van jou om te observeren hoe hij met deze keuzes omgaat en indien nodig, hem wat bij te sturen en te stimuleren.

Lees ook: Hoe leren kinderen samen spelen en socialiseren?

Hoe voed je je kinderen via de Montessori methode op?

Je wilt je kind heel bewust opvoeden door in het gezin respect voor elkaar te tonen, je wilt als ouder graag de creativiteit van je kleine ontwikkelen en hem leren zelf beslissingen te nemen in alle vrijheid.

Dan zal de Montessori methode van opvoeden jou aanstaan.

Bij het opvoeden in het Montessori gedachtengoed wil je dat jouw kind zelfvertrouwen ontwikkeld, dus:

• spreek je je kind altijd toe op de manier waarop je zelf toegesproken wilt worden en toon je respect voor hem
• zorg je voor het beste speelgoed waarbij zijn creativiteit gebruikt moet worden en dat hem zal stimuleren
• laat je je kind zelf beslissen, maar geef je hem wel een paar keuzes
• probeer je niet te vaak te verbieden
• vraag je je kind jou te helpen bij dagelijkse bezigheden

Er zijn in deze wereld volwassenen die de relatie tussen hen en hun kind zien als een autoritaire relatie, waarin het kind moet gehoorzamen.

Beslissingen worden thuis dan voor het kind genomen, zonder hem daarbij te betrekken, en laat dat nu juist zo belangrijk zijn!

Het gaat erom, dat jouw kind gedurende zijn leven zelfvertrouwen krijgt, mede door hem klusjes te laten doen en hem zijn fouten te laten maken.

Benoem wat echt niet mag en biedt hem één of twee alternatieven aan.

Hoe werken Montessori scholen?

In het Montessori onderwijs – basisschool, voortgezet onderwijs, maar ook de kinderdagverblijven -moeten kinderen zich veilig voelen en zich kunnen ontwikkelen naar gelang hun sociaal-emotionele en persoonlijke groei.

Kinderen leren zich gezamenlijk verantwoordelijk te gedragen voor andere kinderen.

De taak van de leerkracht op een Montessorischool is kinderen helpen zelf te werken. Hij moet de belangstelling van leerlingen opwekken, hen aanmoedigen en de leerstof aanbieden.

De leraar moet een mens zijn, gevoelig en vol belangstelling voor zijn leerlingen.

Zo worden kinderen zich gedurende de basisschoolperiode bewust van zichzelf en hun sociale rol in hun omgeving. Iedereen gaat respectvol met elkaar om.

Je doet elkaar geen pijn en je pest elkaar niet, er wordt tussen hen geen verbaal geweld gebruikt.

Iedereen wordt met zijn eigen naam aangesproken en iedereen is verantwoordelijk voor een goede sfeer op school.

Communicatie en dingen als positieve waardering zijn belangrijk. Dit principe geldt ook voor het voortgezet Montessori onderwijs.

Montessori materialen op school

Het uitgangspunt van Maria Montessori is dat alle functies geoefend moeten worden, d.m.v. geestelijke en lichamelijke oefening, zodat het kind in zijn totaliteit functioneert.

Kun je het kind op juiste wijze aanvoelen? Ik vind dat een belangrijke taak die echt bij deze manier van opvoeding hoort.

Voor elk Montessori-materiaal en speelgoed is een richtlijn voor de leeftijd aangegeven.

Op school werkt het kind met speciaal ontworpen Montessori leermiddelen.

Centraal staat leuk (vooral zintuigelijk) materiaal dat uitnodigt om te spelen en om ‘het zelf te doen’. Het kind gaat dingen zelf ontdekken en ervaren.

Voor het jonge kind zijn bijvoorbeeld inlegfiguren, letterdozen, reukkokers en een tastkist heel belangrijk speelgoed.

Bekijk ook mijn post over het leukste speelgoed met sloten

Wat zijn de nadelen van Montessori?

Natuurlijk zijn er heus wel een paar nadelen en misschien is dit systeem voor het ene kind wel, en het andere kind niet geschikt.

Sommige kinderen zijn assertief (soms zelfs iets té bazig) en tonen makkelijker initiatief, terwijl je ziet dat andere kinderen dat niet zo goed durven.

Een paar nadelen van een Montessori aanpak:

• je kind blijft vaak niet bij dezelfde groep kinderen gedurende de basisschooltijd
• kinderen kunnen na een Montessori kleuterschool moeilijker wennen aan reguliere scholen
• niet ieder kind kan een grote vrijheid aan
• je kind wordt tegenwoordig niet meer helemaal vrijgelaten, want de onderwijsinspectie ziet er op toe, dat het onderwijs overal voldoet aan landelijk niveau
• de maatschappij en tijd waarin we leven is competitief en jammer genoeg heerst er niet altijd het idee van delen, geven, saamhorigheid en vriendelijkheid

De overgang van de groepen op de basisschool is anders dan op de reguliere basisschool.

Zo gaan er vaak maar een paar kinderen over naar een volgende groep terwijl de rest blijft zitten, waardoor een paar kinderen de ‘oude’ groep achter zich moet laten.

De onderwijsinspectie stelt ook hogere eisen dan een aantal jaar geleden. Zo zien ook de Montessori scholen zich verplicht CITO toetsen af te nemen, terwijl dit niet past bij het idee.

Het kind wordt dus niet meer helemaal vrijgelaten, want het moet vooral qua lezen, schrijven en rekenen voldoen aan een bepaald niveau.

De aansluiting met het reguliere voortgezet onderwijs loopt zo gelukkig weer wel soepeler, vinden de meeste leerkrachten.

De Montessori methode brengt een grote vrijheid met zich mee, en timide kinderen zullen dat misschien niet makkelijk vinden.

Leraren merken meer dan eens op, dat het kind na de sfeer die heerst in Montessori-groepen, nauwelijks gewend kan raken aan de regels van gewoon onderwijs.

Lees ook: Peuter speelt liefst alleen, niet met leeftijdsgenootjes

Montessori slaapkamer

Je wilt graag een slaapkamer voor je kind creëren volgens de Montessori principes. Dan zal je je aan een aantal principes moeten houden.

Ik geef je dus graag 3 tips mee:

• minimalisme staat voorop, ga voor weinig speelgoed en frutsels
• maak een bed op de vloer
• alles in de kamer moet toegankelijk zijn voor je kind

Deze 3 uitgangspunten maken of breken de Montessori slaapkamer. Zorg verder uiteraard voor een veilige omgeving en maak er iets moois van!

Een Montessori-bed is dus een matras zonder beperkende omheiningen, dicht genoeg bij de vloer zodat het kind er zelf in en uit kan stappen.

Een bed op de grond maakt dat je het het kind onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid geeft over hun omgeving thuis.

Voor welke leeftijd is een montessori bed?

Ouders brengen hun kind meestal naar een bed op de grond tussen de 5-10 maanden oud, hoewel sommigen al beginnen vanaf 2 maanden, in ieder geval graag voordat je baby begint om te rollen.

Het is echter ook prima om te wachten tot je kind een peuter is.

Montessori FAQ’s

Presteren Montessori leerlingen beter?

Niet persé, een studie wees uit dat er voordelen zijn gezien op kleuterscholen in de V.S. maar niet op het middelbare onderwijs in Nederland.

Hoe worden montessori leerkrachten genoemd?

Ze worden ‘leider’ of ‘leidster’ en meestal bij de voornaam genoemd, dat heeft overigens niets te maken met geen respect tonen voor de leerkracht.

Is Hape speelgoed Montessori?

Veel speelgoed uit Hape’s collectie is inderdaad geschikt als Montessori speelgoed

Wat zijn leuke Montessori activiteiten?

• elastiekjes over spijkers (in een houten bord geslagen) bevestigen
• tuinieren
• schelpen verzamelen
• bladeren verzamelen
• spelen met zand en water
• muziek en dans
• natuurwandeling (evt. op blote voeten)

Ik heb inmiddels wel gezien dat een Montessori opvoeding niet draait om wonderkinderen opvoeden. Het gaat erom dat je kind een gelukkig en goed mens wordt.

Lees ook: Pedagogiek voor ouders | Is het iets om te leren voor je gezin?

Joost Nusselder, de oprichter van speelkeuze.nl is een content marketer, vader en houdt van het uitproberen van nieuw speelgoed. Hij kwam als kind al in aanraking met alles rondom spellen toen zijn moeder de Tinnen Soldaat begon in Ede. Nu maakt hij samen met zijn team hulpvaardige blog artikelen om trouwe lezers te helpen bij leuke speel ideetjes.