Knikkers: Wat speel je ermee en hoe zijn ze eigenlijk uitgevonden?

door Joost Nusselder Geupdate op:  oktober 25, 2023

Een knikker is een kleine massieve kogelvorm van glas, marmer, steen, hout, klei of kunststof. Soms zijn ze ook van metaal.

Ze worden meestal gebruikt door kinderen om ermee te knikkeren. In Vlaanderen wordt ook wel gesproken van marbels. De bolvorm heeft een diameter van ongeveer 1 tot 5 cm.

Van peuter naar kleuter doeboek collectie

Educatieve spelletjes en kleurplaten voor 3 t/m 6 jaar

Dit e-book, samen met de bijbehorende printables, zal je peuter en kleuter heel erg leuk vinden. In elke fase van de ontwikkeling kan hij of zij er lekker mee spelen, samen met mama en papa.

Koop bij Bol.com

Hoe de knikker is uitgevonden 2500 v Christus

Knikkers zijn al heel erg oud. Bij de opgraving bij Mohenjo-daro werden kleine stenen bollen gevonden, geïdentificeerd door archeologen als knikkers.

Dat is een opgraving van een nederzetting gebouwd in 2500 voor Christus!

Knikkers worden daarnaast vaak genoemd in de Romeinse literatuur, zoals in het gedicht Nux van Ovidius (waarin wordt gesproken over het spelen van het spel met walnoten), en er zijn veel voorbeelden van knikkers van opgravingen van plaatsen die verband houden met Chaldeeën van Mesopotamië en het oude Egypte.

Ze waren meestal gemaakt van klei, steen of glas. Knikkers arriveerden in Groot-Brittannië, geïmporteerd uit onze streek hier, tijdens het middeleeuwse tijdperk.

Knikkers in de 19e eeuw

Het is onbekend waar knikkers voor het eerst werden vervaardigd, maar de “originele” knikkers werden “gemaakt in Duitsland” genoemd.

De Keramische knikkers gingen goedkope massafabricage in in de jaren 1870.

Een Duitse glasblazer vond in 1846 een marmer schaar uit, een apparaat voor het maken van glazen knikkers en zo kon er vanaf toen veelvuldig glazen knikkers gemaakt worden.

Bekijk hier hoe knikkers gemaakt worden (leuke Willem Wever aflevering van vroeger):

Sommige van de eerste in de VS geproduceerde glazen knikkers werden ook gemaakt in Akron, door James Harvey Leighton.

In 1903 maakte Martin Frederick Christensen – ook van Akron, Ohio – de eerste machinaal vervaardigde glazen knikkers op zijn gepatenteerde machine.

Zijn bedrijf, de M. F. Christensen & Son Co., produceerde miljoenen speelgoed– en industriële glazen knikkers totdat ze in 1917 werden opgeheven.

Het volgende Amerikaanse bedrijf dat de markt voor knikkers zou betreden, was Akro Agate.

Dit bedrijf werd opgericht door Akronites in 1911, maar is gevestigd in Clarksburg, West Virginia.

Wie precies de eerste knikkerbaan heeft gemaakt is helaas onbekend, maar er wordt gezegd dat dit ook in Duitsland voor het eerst ontstond.

Verschillende knikkerspellen van de wereld

Naast de knikkerbaan worden er over de hele wereld een heel aantal verschillende soorten knikkerspellen gespeeld.

Ik weet nog dat we vroeger twee varianten hadden op het schoolplein:

• met een knikker een andere wegstoten en hierbij het dichtste bij eindigen (soort jeux de boule)
• met een knikker proberen in een gat in de tegels te landen (met of zonder via de muur te spelen)

Hier zijn een aantal knikkerspellen van verschillende landen:

Australië

In Australië werden spellen gespeeld met knikkers van verschillende groottes.

• De kleinste en meest gebruikelijke was ongeveer 15 mm in diameter
• De twee grotere, waardevollere maten werden semi-bowlers en tom-bowlers genoemd, respectievelijk ongeveer 20 mm en 25 mm

Ze werden op vrijwel dezelfde manier gebruikt als gewone knikkers, hoewel ze soms niet toegestaan waren vanwege het voordeel van hun grotere massa.

Eigenaars van grote knikkers waren ook bang om ze te gebruiken, anders zouden ze deze misschien aan een andere speler kunnen verliezen bij een verloren potje.

Ze waren meestal van het duidelijke “cat’s eye” of melkglas type, en natuurlijk gewoon groter.

“Vuren” van een knikker betekende dat een speler zijn of haar knikker moest vegen vanuit een stationaire positie van zijn hand.

Met die hand zou hij de knikker uit zijn of haar hand vegen of schieten, meestal met de knokkel op de rug van de hand op de grond, en meestal met de duim van die hand tegen de knikker aan.

Zodra het een speler lukte om de knikker in het gat te laten landen, zou hij onmiddellijk zijn eigen knikker op de knikkers van zijn tegenstander schieten.

Als echter een speler de knikker van een andere speler raakte, dan zou de handeling worden aangeduid als ‘een kus’.

Het spel was dan voorbij en alle of beide spelers (in het geval van slechts twee spelers) zouden terug moeten trekken naar de startlijn om het spel opnieuw te starten, zonder resultaat.

Dit kan natuurlijk behoorlijk vervelend of frustrerend zijn als een speler al behoorlijk wat hits op de knikkers van een andere speler heeft opgebouwd.

De meest bekwame spelers namen dus geen toevlucht tot dit soort tactieken.

Het algemene doel was om 3 keer een bepaalde knikker te raken nadat je in het gat was geraakt, wat “de moord” werd genoemd.

Zodra een speler een moord pleegde op een andere knikker, als de game ‘for keeps’ was, mocht hij de knikker van de tegenstander dan houden.

India

In India zijn er veel spellen met knikkers.

Een eenvoudig spel met knikkers wordt “Cara” genoemd, waarbij elke speler een of meer knikkers in een lange rij knikkers zet, waarbij elke knikker een centimeter of iets meer uit elkaar staat.

Hierna gooit elke speler een andere knikker zo ver mogelijk van de lijn. In dit spel krijgt de speler wiens knikker het verst van de knikkers verwijderd is de eerste kans om de knikkerlijn te raken en volgende spelers mogen op basis van hun afstand van de lijn in aflopende volgorde.

Elke speler die een knikker in de rij knikkers raakt en verplaatst, mag die en alle knikkers rechts ervan pakken.

Gewoonlijk zijn knikkers in de lijn kleinere knikkers en hebben de spelers zelf iets grotere knikkers om op de lijn van kleinere knikkers te richten.

Dit spel heeft een speelplaats nodig met vlakke en harde ondergrond voor het uitvoeren van het spel. Het aantal spelers kan ergens tussen de 2 en 30 liggen.

De afstanden van de gegooide knikkers bepalen de volgorde van spelers die de lijn moeten raken, zijn ergens tussen de 10 en 30 meter en kunnen afhankelijk zijn van de wens van de speler om als eerste te mogen proberen, met het risico dat ze te ver waren en de lijn missen.

Spelers moeten hun knikkers van een afstand rollen om de knikkers in de rij te raken.

Elke speler mag de lijn van knikkers slechts één keer raken, ervan uitgaande dat er nog knikkers in de rij zijn en elke speler een beurt krijgt.

In een rij van twintig knikkers is het redelijk om minstens 5 tot 20 knikkers te krijgen, afhankelijk van hoe goed iemand de knikkers raakt.

Wanneer alle knikkers zijn opgepakt door de spelers, wordt het spel opnieuw opgestart met spelers die hun knikkers in de rij leggen en proberen zoveel mogelijk knikkers te winnen.

Als er een paar knikkers in de rij blijven nadat elke speler een kans heeft genomen, gooien de spelers opnieuw hun knikkers loodrecht op deze lijn en beginnen ze weer te knikkeren om de lijn te raken volgens de bovenstaande regels.

Dit proces wordt herhaald totdat alle knikkers in het spel zijn opgepakt.

Oeganda

In Oeganda wordt een populair knikkerspel dool genoemd. Het vereist een kleine put die in de grond is gegraven voor twee of meer spelers, elk met zijn eigen knikker.

Om een ​​spel te starten, wordt een werplijn op de grond getrokken met krijt of een stok ongeveer een meter van de put.

Vervolgens rollen de spelers hun knikkers dicht bij de put.

Degene wiens knikker erin valt krijgt punten die gelijk zijn aan één spel.

Als een tweede knikker erin valt en de eerste raakt, krijgt die speler meer punten dan de vorige speler, maar ze moeten allemaal terugkeren naar de werplijn.

Wanneer er geen knikker in gaat, begint de speler wiens knikker het dichtst bij het gat is een “vuursessie”. Wanneer hij mist, vuurt de volgende tegenstander.

Je kunt slechts 24 opeenvolgende keren per beurt schieten en een punt verdienen voor elke slag.

Maar al die tijd moet een speler ervoor zorgen dat de opening tussen de knikkers groter is dan twee handpalmen.

Als een tegenstander beseft dat dit niet zo is, dan kan hij een oproep doen, zijn knikker oppakken en het overal plaatsen.

Wanneer een speler op een in de buurt van het gat geplaatst knikker richt, moet hij voorkomen dat hij het in het gat gooit want zo geeft hij punten weg aan de tegenstander.

Er zijn verschillende regels voor dool maar de speler met de meeste punten wint.

Gunstige vingers omvatten de middelvinger voor de knikker-kracht en de pink voor een nauwkeurig doel op lange afstand.

Is een knikkerbaan goed speelgoed voor een kleuter?

Ja, een knikkerbaan is over het algemeen goed speelgoed voor kleuters. Het stimuleert hun creativiteit, probleemoplossend vermogen en hand-oogcoördinatie terwijl ze knikkers volgen die door de baan rollen.

Daarnaast vinden kleuters het vaak leuk om de knikkers te laten bewegen en geluiden te maken, wat hun zintuiglijke en motorische ontwikkeling bevordert. Goede knikkerbanen zijn een geweldige manier voor kleuters om te leren over oorzaak en gevolg, balans en zwaartekracht op een speelse manier.

Het kan ook hun sociale vaardigheden verbeteren als ze samen met anderen spelen. Kies echter wel een knikkerbaan met grote knikkers om verstikkingsgevaar te voorkomen en zorg ervoor dat ze onder toezicht spelen.

Zijn knikkers leuker om mee te spelen dan ander speelgoed?

Of knikkers leuker zijn om mee te spelen dan ander speelgoed, hangt af van de persoonlijke voorkeur van het kind en de speelsituatie. Knikkers kunnen leuk en boeiend zijn, vooral als ze worden gebruikt in combinatie met knikkerbanen of andere creatieve spellen. Ze bieden kansen voor fantasierijk spel en het ontwikkelen van verschillende vaardigheden.

Joost Nusselder, de oprichter van speelkeuze.nl is een content marketer, vader en houdt van het uitproberen van nieuw speelgoed. Hij kwam als kind al in aanraking met alles rondom spellen toen zijn moeder de Tinnen Soldaat begon in Ede. Nu maakt hij samen met zijn team hulpvaardige blog artikelen om trouwe lezers te helpen bij leuke speel ideetjes.