Wanneer kan een kind een potlood goed vasthouden? Uitleg & oefeningen

door Joost Nusselder Geupdate op:  april 25, 2021

Wanneer een kind leert schrijven op school, wordt er veel aandacht besteed aan het aanleren van de juiste potloodgreep.

Het is belangrijk dat een kind het potlood op de correcte manier vasthoudt, want alleen dan kan het vloeiend en moeiteloos schrijven. Daarnaast is het een van de belangrijkste motorische vaardigheden die kleuters moeten leren.

Vanaf groep drie kan een kind normaal gesproken een potlood goed vasthouden. Het aanleren van een correcte pengreep bij jonge kinderen is van belang, omdat hij later moeilijk te corrigeren is. Wie zich als kind de juiste pengreep aanleert, zal daar zijn/haar hele leven de vruchten van dragen.

Door middel van spelletjes en producten kun je de juiste pengreep stimuleren. In dit artikel kom je alles te weten over de juiste potloodgreep en wanneer een kind in staat is om een potlood goed vast te houden.

Ook zal ik je uitleggen waarom het zo belangrijk is voor een kind om een potlood correct vast te houden, en wat er allemaal nodig is om (goed) te kunnen schrijven.

Van peuter naar kleuter doeboek collectie

Educatieve spelletjes en kleurplaten voor 3 t/m 6 jaar

Dit e-book, samen met de bijbehorende printables, zal je peuter en kleuter heel erg leuk vinden. In elke fase van de ontwikkeling kan hij of zij er lekker mee spelen, samen met mama en papa.

Koop bij Bol.com

Welke fase gaat er vooraf aan het leren van de juiste potloodgreep?

Misschien is het handig om bij het begin te beginnen en te begrijpen wat er precies voorafgaat aan het goed vast kunnen houden van een potlood.

Voordat een kind een juiste potloodgreep kan aanleren, is het van belang dat kinderen in de groepen 1 tot 3 een ‘functionele’ pengreep aanleren.

Een functionele pengreep is een samenspel van duim, wijs- en middelvinger.

Je spreekt van een onrijpe pengreep wanneer een kind een potlood nog vasthoudt in de palm van de hand en de bewegingen maak vanuit de pols, arm en romp. Duim- en vingerbewegingen komen er niet bij aan te pas.

Er bestaat een overgangs pengreep die een tussenstap vormt naar een rijpe pengreep. Bij deze overgangs greep wordt het potlood met duim- en vinger vastgehouden, echter komen de bewegingen nog vanuit de pols en elleboog.

Bij een rijpe pengreep beweegt het potlood vanuit de duim en vingers. We spreken hier van een driepuntsgreep die zorgt voor ontspannen en netjes schrijven.

Welke vaardigheden zijn er nodig om goed een potlood vast te kunnen houden?

Maar wat voor vaardigheden moet een kind kunnen bezitten om een potlood goed vast te kunnen houden?

Om te kunnen schrijven met een goede driepuntsgreep, is er fijne motoriek nodig zodat er uiterst precieze bewegingen gemaakt kunnen worden met de vingers.

Maar voordat een kind zo ver is, gaat hier nog een enorme ontwikkeling aan vooraf. En deze hele ontwikkeling is nodig om uiteindelijk tot de juiste pengreep te komen.

Om een potlood goed vast te kunnen houden, moet een lichaam het volgende kunnen:

• De romp moet rechtop kunnen blijven staan/zitten
• De schouders moeten het gewicht van de arm kunnen controleren en flexibel genoeg zijn om de arm in de juiste schrijfpositie te krijgen
• De bovenarm moet de onderarm kunnen beheersen, en de onderarm de pols.
• De pols moet de hand stabiel kunnen houden, de vingers moeten zich op de correcte manier om het potlood wikkelen en de duim moet het potlood op de juiste plaats houden.
• Vingers en duim moeten samenwerken voor correcte plaatsing van het potlood, druk die uitgeoefend wordt, en om de bewegingen te coördineren.

Zoals je hebt kunnen lezen, zijn er een heleboel vaardigheden nodig om een kind de correcte pengreep te laten ontwikkelen.

Als slechts één van deze vaardigheden niet helemaal ontwikkelt zoals het hoort, kan dat leiden tot een krampachtige pengreep waardoor er ongemak zal ontstaan.

Vanaf wanneer kun je beginnen met het oefenen met een pengreep?

Voor het aanleren van een correcte pengreep moet er eerst een voorkeurshand ontwikkeld zijn, en dit gebeurt tijdens de lateralisatie.

De lateralisatie is de fase in de neuro-motorische ontwikkeling waarbij de linker- of de rechter- hersenhelft zijn dominantie krijgt.

Het is verstandig om jonge kinderen al in aanraking te laten komen met de juiste pengreep (de driepuntsgreep dus).

Een goede pengreep is echter alleen mogelijk als de duim tegenover de vingers kan worden geplaatst en als het kind daadwerkelijk aan deze nieuwe uitdaging toe is.

Wanneer de driepuntsgreep wordt aangeboden, is dat een nieuwe uitdaging voor kids die daar aan toe zijn. De ontwikkeling van ieder individueel kind moet de maatstaf zijn om te begrijpen of deze uitdaging op het goede moment wordt aangeboden.

Is dat het geval, dan kun je als ouder je kind complimentjes geven, zodat je kind gemotiveerd raakt om de pengreep te leren.

Echter, als een kind nog niet toe is aan deze uitdaging, dan kun je het aanleren van deze vaardigheid beter nog even uitstellen.

Wat is een goede pengreep?

Maar hoe ziet een correct pengreep er nu precies uit?

Bij een goede pengreep pakken zowel de wijsvinger als de duim het potlood vast op een soepele wijze. De middelvinger heeft een ondersteunende functie, zodat er een driepuntsgreep ontstaat.

De pen wordt nauwkeurig bestuurd door subtiele bewegingen van buigen en strekken van de spieren, en kleine draaiende bewegingen van de gewrichten.

Er zijn kids die hun potlood net boven het potloodpuntje vasthouden. Dit leidt ertoe dat ze te ver voorover buigen omdat ze ervoor willen zorgen dat ze de potloodpunt kunnen blijven zien.

Deze kinderen moeten echter leren om het potlood vast te pakken ietsje boven het afgeslepen gedeelte (ongeveer 2 centimeter boven het puntje voor rechtshandigen, en 2,5-3 cm voor linkshandigen).

Natuurlijk is het ook gewoon mogelijk om met een andere pennengreep te schrijven, maar dan is het niet de meest efficiënte manier.

Vergelijk het bijvoorbeeld met technieken om tegen een bal te trappen: in plaats van met je wreef of de binnenkant van je voet tegen de bal te trappen, kun je er ook met je tenen tegenaan schieten.

Maar deze laatste manier is absoluut niet de beste voetbaltechniek en kan zelfs leiden tot blessures.

Op welke leeftijd kan een kind een potlood op de juiste manier vasthouden?

Een goede pengreep wordt idealiter aangeleerd op kleuterleeftijd. Overigens, wanneer een kind slechte schrijfgewoonten aanleert, zijn deze later moeilijk veranderen.

Een kind zou in groep 3 tot en met 5 in staat moeten zijn om een potlood goed vast te houden, dus tussen de 6 en 8/9 jaar.

Het is essentieel om het goede voorbeeld te blijven geven, maar onthoud ook dat een goede greep niet ‘geëist’ moet worden. Het is verder ook belangrijk om te weten dat er veel verschillende manieren bestaan om te schrijven.

Waar het uiteindelijk om draait, is dat kinderen een leesbaar handschrift hebben, niet te veel tijd nodig hebben om iets op te schrijven en dit allemaal op een ontspannen manier doen.

Het op de correcte manier vasthouden van een potlood of pen blijft gedurende de basisschooltijd belangrijk om aandacht aan te besteden.

Waarom is een juiste pengreep zo belangrijk?

Wanneer een kind aanwent om een potlood vast te houden zoals het hoort, dan zal hij/zij daar zijn/haar hele leven profijt van hebben.

Een juiste pengreep zal ervoor zorgen dat een kind comfortabel en netjes schrijft en voorkomt dat het krap krijgt of een vermoeide arm.

Veel mensen beweren dat goed kunnen schrijven tegenwoordig niet meer zo belangrijk is als vroeger, aangezien we voor bijna alles de computer gebruiken.

Echter, is het correct vasthouden van een pen of potlood en op een soepele manier kunnen schrijven nog even belangrijk zolang schrijven een rol speelt in onze maatschappij.

Om een succesvolle schoolcarrière tegemoet te gaan, is vlot en netjes kunnen schrijven een vereiste.

Heeft een kind de juiste schrijftechniek niet goed onder de knie, dan kan het vaak niet het benodigde schrijftempo halen.

Ze zullen dan haastig gaan schrijven en zo wordt hun handschrift al snel onleesbaar. Dit kan vervolgens leiden tot een zware leerafstand op de middelbare school, of op onleesbare antwoorden bij examens.

Lees ook: Wanneer kan een kind knippen? Mijlpalen bij 3 en 4 jaar

Wat zijn de verschillende fases bij het leren van de juiste pengreep?

• Tot groep 2 is vooral veel oefenen belangrijk en gaat het om het ontwikkelen van de fijne motoriek en handvaardigheid.
• Vanaf groep 3 wordt naast de kwantiteit van het bewegen, ook de kwaliteit ervan belangrijk. Nu moet er gewerkt worden aan een symmetrische zithouding (evenwicht), een vloeiende armbeweging en een correcte pengreep waarbij er ook een goede verdeling moet zijn van de werk- en steunhand.
• Vanaf 6 jaar is een kind er klaar voor om complexere vaardigheden aan te leren zoals schrijven.

Vanaf wanneer beginnen met oefenen van schrijven?

Hoe eerder een kind de juiste greep aanleert, hoe sneller het goed vasthouden van een potlood een gewoonte wordt.

De juiste pengreep is essentieel voor een goede schrijfontwikkeling, want een correcte pengreep draagt bij aan het ontwikkelen van een goed handschrift.

Het volledig doorlopen van de verschillende ontwikkelingsfasen is nodig om te kunnen leren.

Een kind kan pas goed leren schrijven als het voldoende bewegingservaring heeft opgedaan tijdens de verschillende ontwikkelingsfasen. Dit is nodig om te kunnen bepalen of een kind links- of rechtshandig is.

Als het potlood goed wordt vastgehouden, zal die een grote en positieve invloed hebben op het schrijfonderwijs.

Het prettige is dat een kind dan zich kan concentreren op het leren van de letters, en hoeft het geen aandacht te besteden aan het nadenken over hoe het zijn of haar potlood goed moet vasthouden.

Wat zijn de voorwaarden voor het leren schrijven?

Schijven is een gecompliceerd proces waar een aantal belangrijke voorwaarden voor nodig zijn.

De fijne motoriek

De fijne motoriek is nodig voor een ontwikkelde handvoorkeur, het op de juiste manier hanteren van een potlood en het besturen van het potlood door middel van de vingers en duim.

Oogmotoriek

De oogmotoriek is essentieel voor het snel kunnen lezen van de regels, het visuele geheugen en het kunnen onderscheiden van vormen.

Ruimtelijke oriëntatie

De ruimtelijke oriëntatie is nodig voor begripskennis: wat is onder, wat is boven, wat is rechts, wat is links, en een correcte bladverdeling (vorm en grootte van letters).

Oog-handcoördinatie

Bij de oog-handcoördinatie gaat het om de samenwerking tussen de ogen en de hand die schrijft, zodat deze hand op de juiste manier gestuurd kan worden.

Statisch evenwicht

Het statisch evenwicht is van belang voor een ontspannen en juiste schrijfhouding.

Ritmegevoel

Ook speelt gevoel voor ritme een rol omdat je schrijven kan beschouwen als een ritmisch proces.

Ten slotte is de senso-motoriek het verband tussen de motorische reactie op de zintuiglijke waarnemingen.

Een kind moet bovendien motivatie tonen om te leren schrijven en zich kunnen focussen.

Tips over spelletjes waarmee je een goede pengreep kunt stimuleren

Om een goede pengreep te stimuleren, is het onder andere belangrijk om de fijne motoriek van je kind te stimuleren. Het gaat hierbij om oefeningen voor de schouder, elleboog, de pols en de bewegelijkheid van de vingers.

1. Laat je kind met een pincet of tangetje materialen van de tafel in een bakje stoppen.
2. Leer je kind hoe het kaarten moet schudden of om twee stapels te maken door de kaarten één voor één op iedere stapel te leggen.
3. Speel kruiwagentje met je kind.
4. Laat je kind oefenen met het openen en sluiten van ritssluitingen.
5. Wissel ‘gekke’ pengrepen af met de juiste pengreep, en doe dit met verschillende materialen (een dik potlood, dun potlood, een viltstift, etc.) en op steeds andere ondergronden.

Om een kind gemotiveerd te houden, is het belangrijk dat het plezier heeft in het leren schrijven. Probeer daarom je kind niet te veel te dwingen.

Je kunt van het schrijven een spelletje maken en je kind zo op diverse manieren laten oefenen met de pengreep. Als het je kind niet lukt om op een prettige manier de pengreep aan te leren, wacht er dan nog even mee.

Prachtig speelgoed om de fijne motoriek te oefenen is speelgoed met sloten of speelgoed met deurtjes!

Tips over producten waarmee je het goed vasthouden van een potlood kunt stimuleren

Natuurlijk zijn er ook een heleboel producten op de markt te vinden om het goed vasthouden van een potlood of pen te stimuleren.

Ik noem hieronder een aantal van deze handige producten.

Pencil Grips voor kinderen

(bekijk meer afbeeldingen)

Het speciale holle ontwerp van de Pencil Grips voor kinderen maakt de grepen ten eerste goed ademend. Daarnaast zijn de grepen niet giftig en van 100% hoogwaardig siliconen.

De set bestaat uit zes verschillende ontwerpen, wat deze geschikt maakt voor diverse leeftijdsgroepen. De grips zullen ervoor zorgen dat de schrijfhouding en techniek progressief worden verbeterd.

In totaal krijg je 14 grips. De beginners moeten gebruik maken van de drie-vinger potlood grip (3 stuks). Daarna kunnen ze overstappen op de tweevinger potlood grip (2 stuks).

Als dat goed gaat, is het kind klaar voor de handgreep stijl potloodgreep (2 stuks).

Vervolgens kan de ‘cartoon’ greep (2 stuks) worden geoefend en tot slot maak je gebruik van de kleine vis of vis hoofd potlood grip (2 stuks). Is dit geen probleem, dan is grip niet meer nodig.

Stabilo ergonomisch vulpotlood voor rechtshandigen

Je kunt natuurlijk ook voor een ergonomisch vulpotlood gaan.

Het vulpotlood van Stabilo heeft speciale versies voor links- en rechtshandigen en is verkrijgbaar in vier kleurencombinaties.

Het potlood is voornamelijk geschikt voor beginnende schrijvers en heeft een prettige antislip grip-zone. Het vulpotlood is geschikt voor leerlingen vanaf 5 jaar oud en heeft een innovatief design.

Het is ontzettend kindveilig, want de pen bestaat uit maar twee delen; geen gevaarlijke kleine deeltjes dus!

Bij het ontwerpen van de pen is er rekening gehouden met de anatomische omstandigheden van de hand van kleuters en beginners. Omdat de stift robuust is, is deze perfect om te leren schrijven.

Vermoeidheid van de hand wordt voorkomen met deze pen en je krijgt er een bijpassende ergonomische puntenslijper bij.

Dit vulpotlood kan in principe altijd gebruikt blijven worden, omdat het een goede schrijf techniek stimuleert.

Bekijk hier meer afbeeldingen (voor Amazon.com)

Lees ook: Wanneer kan een kind hinkelen? Alles over deze motorische mijlpaal + speeltips

Joost Nusselder, de oprichter van speelkeuze.nl is een content marketer, vader en houdt van het uitproberen van nieuw speelgoed. Hij kwam als kind al in aanraking met alles rondom spellen toen zijn moeder de Tinnen Soldaat begon in Ede. Nu maakt hij samen met zijn team hulpvaardige blog artikelen om trouwe lezers te helpen bij leuke speel ideetjes.