Hoe leren kinderen over hun “ik”? [+zelfbeeld booster!]

door Joost Nusselder Geupdate op:  april 28, 2021

Een zelfbeeld heeft je kind niet zomaar over zichzelf, maar ontwikkelt deze door hun contact met anderen, en dus ook met name MET JOU.

Anders dan het woord doet vermoeden, is een zelfbeeld dus eigenlijk niet helemaal van ‘jezelf’. Een goed zelfbeeld is voor ieder van ons ontzettend belangrijk en is van grote invloed op ons zelfvertrouwen.

Om een bepaald zelfbeeld te ontwikkelen, is er allereerst een zelfbesef nodig; het bewustzijn dat je los van de rest van de wereld bestaat.

Behalve een zelfbeeld, ontwikkelen we ook een eigenwaarde; deze laatste is meer emotioneel georiënteerd. Bij eigenwaarde gaat het om de eigen waardering van het kind of de persoon, met alle positieve en negatieve eigenschappen die daarbij horen.

Maar hoe leren kinderen nu over hun eigen ‘ik’, hoe verloopt die ontwikkeling van baby tot puber?

Een baby leert zich langzaamaan een voorstelling te maken van zichzelf. Peuters en kleuters zijn vooral egocentrisch. Naarmate ze groeien, worden kinderen empathisch en rond de basisschoolleeftijd kunnen ze zichzelf in zowel externe als psychologische eigenschappen omschrijven. Adolescenten leren dat mensen hen anders kunnen zien dat hoe ze zichzelf zien.

Het is als ouder heel belangrijk om te weten hoe kinderen leren wie ze zijn, over hun “ik”, hun zelfbeeld en eigenwaarde, en hoe dat zich over de jaren heen ontwikkelt.

Maar, ik zou dit artikel niet willen schrijven als ik niet ook een aantal praktische tips heb om je mee te geven om als ouder het zelfbeeld van je kind positief te beïnvloeden!

Oh, en voor elke leeftijd van je kind heb ik er wat bijzitten.

Elke maand een speel thema in je mailbox?

Leuke speeltips, doeboekjes en meer met als eerste mail onze gratis mini-gids "educatief speelgoed"

JA, dat wil ik!

We zullen je email adres alleen gebruiken voor deze nieuwsbrief en respecteren jouw privacy

Hoe leert een baby over zichzelf?

Wanneer een baby voor zijn eerste levensjaar in de spiegel kijkt, heeft het nog geen flauw idee naar wie of wat het kijkt.

Tussen de zes en 18 maanden krijgt een baby wel al interesse in zijn eigen spiegelbeeld; het zal ernaar lachen en kijken, ook al weet het niet precies wie of wat hij ziet.

Kinderen worden niet geboren met gedachten over zichzelf. Ze leren over zichzelf door wat er tegen ze gezegd wordt door anderen en hoe anderen zich tegenover hen gedragen.

In de tweede helft van zijn eerste levensjaar leert een baby zich pas een voorstelling te maken van zichzelf.

De eerste levensjaren van een kind zijn ontzettend belangrijk voor het ontwikkelen van een (positief) zelfbeeld, en de rol van ouders daarin is cruciaal.

Gaan mensen positief met een baby om, dan kan het een positief zelfbeeld ontwikkelen. Het zelfbeeld blijft zich ontwikkelen en groeien door de jaren heen.

Hoe kun je het zelfbeeld van je baby stimuleren?

De opvoedingsstijl van ouders tijdens de eerste drie- vier jaar heeft veel impact op de zelfwaardering van een kind.

Wanneer een kind een liefdevolle en consistente opvoeding krijgt, zal het een gezond gevoel van eigenwaarde ontwikkelen.

Hier volgen een aantal tips om het zelfbeeld van je baby te stimuleren:

• Hang een spiegel in de box van je baby.
• Ga regelmatig met je kleintje voor de spiegel staan en zeg wie het kind ziet (‘Hallo mama/papa en [naam van baby]’).
• Ga voor de spiegel staan en benoem en wijs bijvoorbeeld het neusje, de oortjes, de handjes etc. van je baby aan.
• Zet een spiegel neer wanneer je je baby aankleedt zodat het zichzelf kan bekijken.
• Laat je kind lekker ontdekken!
• Probeer je kind onafhankelijk op te voeden.
• Geef je kind (positieve) feedback.

Een kind zal vanalles in de mond stoppen, maar daardoor verkent het de wereld om hem heen. Zeg niet dat het vies is als dat niet zo is, want dan kun je het kind en zijn zelfbeeld in verwarring brengen.

Wanneer je daarnaast je kind onafhankelijk opvoedt, zal het sneller een zelfbeeld ontwikkelen dan kinderen die juist afhankelijk worden opgevoed.

Jouw rol als ouder in het stimuleren van een positief zelfbeeld vanaf de geboorte is van groot belang. Een positief zelfbeeld heeft een enorme impact op het zelfvertrouwen.

Een kind dat opgroeit met een gezonde portie zelfvertrouwen, zal in zichzelf geloven en ook in wat het kan.

Een kind met een negatief zelfbeeld zal onzeker zijn en zich niet geliefd voelen. En dit uit zich natuurlijk weer in bepaald gedrag.

Lees ook: Knuffelen | Waarom het nodig en goed is voor je kind

Hoe ontwikkelt het zelfbeeld in de peuter- en kleuterjaren?

Peuters en kleuters zijn al in staat om zichzelf concreet te omschrijven in externe of fysieke eigenschappen: ‘ik kan goed tekenen’ of ‘ik kan hard rennen’.

De omschrijving zal niet altijd accuraat zijn en ze hebben nogal de neiging om zichzelf te overschatten. Hun toekomstbeeld is altijd positief!

In deze jaren zal een kind ook steeds meer een eigen wil ontwikkelen, wat zich kan uiten in driftbuien omdat een kind zijn emoties nog niet goed kan uitdrukken.

Tussen de 18 en 24 maanden zijn kinderen zich min of meer bewust van hun capaciteiten en fysieke eigenschappen en begrijpen ze ook dat hun gedaante ongeveer stabiel is. Ze kunnen zichzelf nu los zien van anderen.

Peuters en kleuters beseffen dat ze zelf gevoelens en gedachten hebben en zijn vooral nog erg met zichzelf bezig.

Lees ook: Hoe leren kinderen samen spelen en socialiseren?

Ook al vergelijken ze zich in deze fase nog helemaal niet met anderen, gaan ze zich ongemerkt leren inleven in anderen.

Een kind zal opmerken wanneer iemand huilt en zal proberen troost te bieden. Desondanks is het inleven in anderen nog moeilijk voor peuters en kleuters.

Ze zijn vooral nog egocentrisch. Pas rond ongeveer het tweede levensjaar beginnen kinderen een gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen en kunnen ze vanuit het perspectief van een ander reflecteren.

Een kind leert steeds meer over zijn eigen ‘ik’ en de ontwikkeling van het zelfbeeld loopt door tot in de adolescentie.

Rond het achtste levensjaar zal een kind een relatief stabiel idee hebben van zijn of haar eigen persoonlijkheidskenmerken en of het zich een waardevol kind voelt.

Hoe kun je het zelfbeeld van je peuter of kleuter stimuleren?

Naarmate je kleintje groeit, zijn er weer andere manieren om zijn of haar zelfbeeld positief te blijven stimuleren.

• Heeft je kleintje een driftbui? Laat het vooral zijn gang gaan!
• Geef je kind veel liefde en geborgenheid.
• Wijs je kind op de gevoelens van anderen, zo stimuleer je empathie.
• Probeer de gevoelens van je kind te verwoorden. Ook dit zal het inlevingsvermogen stimuleren.
• Geef altijd positieve feedback aan je kind, zo stimuleer je het zelfvertrouwen.
• Vergeet ook vooral niet zelf het juiste voorbeeld te geven!

Bij een driftbui, ga er niet te veel op in, anders zal het kind vaker zo’n bui krijgen, omdat het anders weet dat het zo aandacht krijgt. Probeer het vooral te negeren. Leer je kinderen dat er grenzen zijn.

Liefde en geborgenheid zijn de basisvoorwaarden voor een gezonde sociaal-emotionele ontwikkeling.

Als een kind voelt dat het gewaardeerd wordt, zal het gemakkelijker een positief zelfbeeld ontwikkelen, ongeacht of het slaagt of faalt.

Door positieve feedback te geven, geef je je kind een goed gevoel over zichzelf, wat weer een positief effect heeft op het zelfbeeld.

Positieve feedback geef je onder andere in de vorm van complimenten aan je kind, lees hier expert advies & leuke speeltips

Hoe ontwikkelt het zelfbeeld in de basisschoolleeftijd?

Tijdens deze fase ontwikkelt een kind skills waarmee het leert omgaan met problemen met iedereen om hem of haar heen: ouders, klasgenootjes, leeftijdsgenoten, etc.

Tegelijkertijd probeert het een plekje te krijgen in de sociale wereld.

Wat opvalt, is dat pas wanneer een kind naar de basisschool gaat, het leert om zichzelf ook meer psychologisch te bekijken.

Voor de schoolperiode hebben de meeste kids een bepaald beeld van zichzelf; alles is of positief of negatief.

Echter, omdat kinderen in de basisschoolleeftijd steeds abstracter gaan denken, wordt ook de beschrijving van zichzelf abstracter.

Het zelfbeeld wordt gedifferentieerder en kinderen leren dat ze naast goede eigenschappen, ook minder goede vaardigheden hebben.

Het omschrijven van zichzelf verplaatst van een motorische omschrijving (‘Ik kan heel snel rennen’) of externe eigenschappen naar psychische eigenschappen (‘ik ben vriendelijk’).

In deze fase krijgen ze ook steeds meer verschillende rolmodellen en mensen om zichzelf mee te vergelijken. Dit kan zowel positief als negatief uitpakken voor het zelfbeeld en de eigenwaarde van het kind.

Vooral wanneer ze hun capaciteiten niet objectief kunnen beoordelen, zullen ze snel geneigd zijn om naar anderen te kijken met wie ze overeenkomen.

Wanneer ze zichzelf vergelijken, kan er onderscheid worden gemaakt in opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking.

Bij opwaartse sociale vergelijking, vergelijken kinderen zich met anderen die beter presteren dan zijzelf.

Dit heeft een goede en een wat minder goede kant: het kan ervoor zorgen dat een kind beter gaat presteren, maar het kan ook negatieve gevoelens opwekken.

Juist daarom kiezen kinderen vaak voor neerwaartse sociale vergelijking: omdat je je vergelijkt met anderen die duidelijk minder succesvol zijn dan jij, beschermt dat je zelfbeeld en zorgt dat ervoor dat je je minder snel negatief of slecht voelt.

Hoe ontwikkelt het zelfbeeld van een adolescent?

Tijdens de adolescentie zijn er twee belangrijke vragen die jongeren zichzelf stellen: wie ben ik en waar hoor ik bij?

Een kind van een jaar of dertien is zich zeer bewust van de nieuwe plek die het in zijn of haar sociale leven moet veroveren.

Een basisschoolkind was langzaamaan begonnen met het ontwikkelen van abstracte vaardigheden; bij een adolescent is dit proces volop aan de gang.

Ze begrijpen nu het belang van het veroveren van een eigen plek binnen de maatschappij en zich een beeld te vormen van zichzelf.

Een belangrijke verandering in deze fase is dat een adolescent beseft dat er een onderscheid zit tussen hoe anderen hen zien en de manier waarop ze zichzelf zien. De standpunten van anderen spelen nu een belangrijke rol.

In het ontwikkelen van hun zelfbeeld, nemen ze hun eigen meningen, die van anderen maar ook verschillende aspecten van zichzelf mee.

Hierdoor kan er verwarring ontstaan. Ze willen zichzelf graag op een bepaalde manier zien, en raken gefrustreerd wanneer hun gedrag niet overeenkomt met dat ‘ideaalbeeld’.

Wanneer ze aan het einde komen van de adolescentie, zullen ze begrijpen dat er verschillende gevoelens, verschillend gedrag maar ook diverse situaties bestaan.

Ook de beschrijving van het ‘zelf’ verandert: ze omschrijven zich aan de hand van sociale en psychologische eigenschappen.

Ze hebben een fysiek zelfbeeld (‘ik kan goed…’), een sociaal zelfbeeld (‘ik heb veel vrienden’) en een schoolgebonden zelfbeeld ‘(ik behaal slechte resultaten voor geschiedenis’).

Hieruit kunnen soms wat tegenstrijdigheden ontstaan. Adolescenten krijgen een steeds beter zelfbeeld en gaan dus steeds beter begrijpen wie ze daadwerkelijk zijn.

Echter kunnen ze er daarmee ook achter komen dat ze niet erg tevreden zijn met zichzelf (eigenwaarde).

Er is gebleken dat wanneer kinderen een hogere sociaaleconomische status hebben, ze ook meer eigenwaarde hebben.

In deze moeilijke tijd is het belangrijk als ouder om te benadrukken dat je kind altijd met je in gesprek kan gaan als het iets dwarszit. Er moet open communicatie zijn en ruimte om over gevoelens te praten.

Hoe stimuleer je het zelfbeeld van basisschool kinderen en adolescenten?

Zoals ik al diverse keren heb genoemd in dit artikel, heb je als ouder een grote invloed op het zelfbeeld van je kind. Het is belangrijk dat je een ondersteunende opvoedingsstijl aanhoudt.

Naarmate je kind groeit, zijn er weer nieuwe manieren om het zelfbeeld van je kind te blijven stimuleren.

Hoe als ouder helpen aan een positief zelfbeeld van je basisschool kind of puber?

• Geef je kind complimenten.
• Waardeer je kind.
• Geef opbouwende kritiek.
• Laat je kind vooral ook de gevolgen van zijn of haar eigen gedrag ervaren.
• Bied altijd emotionele ondersteuning aan je kind.
• Stel duidelijke grenzen.
• Geef je kind positieve aandacht en ga liefdevol met je kind om.
• Blijf je kind aanmoedigen en motiveren.

Als ouder ben je een belangrijke feedbackgever aan je kind, net als een aantal andere personen die belangrijk zijn in jouw kinds’ leven, zoals familieleden, maar ook bijvoorbeeld een medewerker van de kinderopvang of voetbalcoach.

In de puberteit worden het vrienden en vriendinnen die het zelfbeeld beïnvloeden.

Het wordt dan ook minder gevoelig voor feedback van personen die ouder zijn dan het kind zelf, feedback van leeftijdsgenoten wordt belangrijker.

Geef je kind altijd de mogelijkheid om met problemen of verdriet jou in vertrouwen te nemen. Als ouder heb je een cruciale rol in het doorbreken van de cyclus van mislukking, of het vergroten van de eigenwaarde.

Wanneer kinderen een sterk gevoel van eigenwaarde hebben, is het veel gemakkelijker om een positieve ontwikkeling tegemoet te gaan in vergelijking met kinderen die weinig eigenwaarde hebben.

Kinderen met een lage eigenwaarde verwachten minder succes van zichzelf, wat ervoor zal zorgen dat ze zich minder inspannen en daardoor ook minder goed zullen presteren.

Bij een sterk gevoel van eigenwaarde, zijn kinderen vaak succesvoller; ze zijn minder angstig en zullen zich sterk inspannen.

Een goede ouder zijn is niet altijd makkelijk, maar wel iets waar je aan kunt werken! Pedagogiek voor ouders | Is het iets om te leren voor je gezin?

Joost Nusselder, de oprichter van speelkeuze.nl is een content marketer, vader en houdt van het uitproberen van nieuw speelgoed. Hij kwam als kind al in aanraking met alles rondom spellen toen zijn moeder de Tinnen Soldaat begon in Ede. Nu maakt hij samen met zijn team hulpvaardige blog artikelen om trouwe lezers te helpen bij leuke speel ideetjes.